برنامه درسی سلامت روان

چرا سلامت روان نقش مهمی در زندگی روزمره، گاها حتی مهم تر از سلامتی فیزیکی دارد و چرا وجود برنامه درسی سلامت روان در زندگی افراد، بخصوص نوجوانان از اهمیت ویژه ای برخوردار است؟

این ها از جمله سولاتی است که می خواهیم در این مقاله به آن ها پاسخ دهیم.

برای شروع باید ابتدا بدانیم که سلامت روان به چه معناست: سلامت روان یعنی سلامت هوش هیجانی و رفتاری افراد در مواجه با مسائل روزمره. سلامت روان همه چیز از جمله  نحوه رفتار و تفکر، چگونگی عملکرد در جوامع مختلف، استفاده از پتانسیل و توانایی های فردی و در نتیجه برآورده کردن نیازهای روزمره را در بر دارد.

اما زمانی که فرد با استرس اضطراب و افسردگی مواجه میشود این بالانس را از دست میدهد. در نبود سلامت روان این نکته حائز اهمیت است که نبود تعادل در تمام جنبه های زندگی موجب برهم ریختن زندگی روزمره فرد می شود. فشارهای اقتصادی، مشکلات ژنتیکی، فشارهای همتا و نداشتن عزت نفس از جمله دلایلی است که می تواند تعادل زندگی شخص را برهم بزند.

فاکتور های تاثیرگذار در سلامت روان

در ایالات متحده آمریکا ، طی تحقیقاتی که توسط اتحادیه ملی بیماری های روانی انجام شد، تقریباً از هر 5  نفر، 1 نفر در هر سال مشکلات مربوط سلامت روان را تجربه می کند.

فقدان سلامت روان در کیس های مختلف دلایل مختلفی دارد از جمله مسائل اقتصادی ژنتیکی و انتخاب هایی که افراد در زندگی خود می کنند.

مسائل اقتصادی

نداشتن تمکن مالی کافی یا محدود، عضویت در اقلیت های اجتماعی که به دلایلی در جامعه از حقوق یکسان برخوردار نبوده اند، می تواند خطر از دست دادن سلامت روان را دو چندان کند.

در سال 2015 در کشور ایران طی تحقیقاتی که بر روی 903 خانوار انجام شد، مشخص شد فقدان سلامت روان در این خانواده ها، مشکلات اقتصادی و نداشتن امکان زندگی و کار در شهر است.

مسائل ژنتیکی

طبق سال ها تحقیقات در این حیطه، نمی توان اهمیت ژنتیک را نادیده گرفت. مانند بقیه موارد در سلامت روان نیز ژنتیک، یکی از مهم ترین فاکتورهای تاثیرگذار است. البته باید در نظر داشت فاکتور محیط می تواند بر روی ژنتیک تاثیر بگذارد. به طور مثال اگر شخصی در خانواده خود تاریخچه بیماری اسکیزوفرنی یا افسردگی نداشته باشد امکان مبتلا شدن به بیماری در وی صفر نمی شود.

فشار های اجتماعی

فشارهای اجتماعی انواع مختلفی دارد. در واقع یکی از مهم ترین فاکتورها در وجود سلامت روان، جامعه پذیری است. وقتی شخص هر چقدر هم از نظر جسمانی سالم باشد و تاریخچه بیماری خاص هم نداشته باشد، اگر نتواند خود را با محیط اجتماعی اطرافش وفق دهد، درکی از کار گروهی نداشته باشد و در همه ی موارد تنها باشد، امکان یه خطر افتادن سلامت روانی وی وجود دارد.

مسائل اجتماعی انواع مختلفی دارند؛ به طور مثال یکی دیگر از مسائل مهم، وجود فشار اجتماعی و همتا است. فشار اجتماعي به معنای اعمال نفوذ فرد یا گروهی بر فرد یا گروه دیگر است. ممکن است هم سالان در مدارس تحت تاثیر و فشار اجتمعی افراد دیگر کارهای اشتباهی انجام دهند. هدف برنامه درسی سلامت روان، از بین بردن این عامل مخرب در زندگی فرد دارای اختلال است.

بنابراین در مواردی که قابلیت تصحیح دارند، شخص شانس ایمن سازی خود در برابر هر گونه تهدیدی که ممکن است سلامت وی را به خطر بیاندازد را دارد.

انواع اختلالات نداشتن سلامت روان

برای اینکه برنامه درسی سلامت روان بهتر نتیجه دهد بهتر است ابتدا درک بهتری از اختلالات حاصل نداشتن سلامت روان داشته باشیم. سه نوع از رایج ترین اختلالات نداشتن سلامت روان عبارت است از اضطراب، شیزوفرنی و اختلالات خلق است که در ادامه به بررسی آن ها می پردازیم.

اختلالات اضطرابی

از شایع ترین نوع اختلالات روانی، اختلال اضطراب است. افراد مبتلا به این نوع اختلال معمولا نسبت به حضور یا نزدیکی به شرایط خاص دچار اضطراب می شوند و سعی می کنند برای آرامش خود به جای مقابله با آن، خود را از دور کنند. برای آن ها این اضطراب باعث حضور نگرانی در زندگی روزمره آن می شود که می تواند روتین روزمره شان را دچار اختلال کند.

از جمله علائم و نشانه هایی که در این افراد با این اختلال دیده می شود می توان به بی قراری، خستگی و منقطع بودن خواب اشاره کرد. البته در نظر داشته باشید که این افراد لزوما در مواجه با مسائلی که برای آن ها تهدید آمیز است دچار استرس نمی شوند بلکه ممکن است بی دلیل و بدون وجود محرک در کارهای ساده مانند انجام دادن کارهای خانه، ناگهان احساس اضطراب مفرط به آن ها دست بدهد.

اختلالات خلقی

اختلالات خلقی که از آن به عنوان اختلال عاطفی یا افسردگی نیز یاد می شود، معمولا به تغییرات ناگهانی در خلق و خوی افراد اشاره دارد. مثلا فرد در لحظه ای ممکن است شاد و پرانرژی باشد و لحظه بعد بدون هیچ دلیلی حالت افسردگی به خود گیرد. مثال های تغییر خلق و خو عبارتند از:

دو قطبی

افرادی که به دوقطبی مبتلا هستند معمولا دچار تغییر زیادی در حس و حال خود می شوند؛ در لحظه ای شاد و در لحظه دیگر افسرده اند و نسبت به انجام هر کاری بی میل هستند.

افسردگی حاد

این نوع افسردگی همراه با ناراحتی های طولانی و عمیق است. افراد معمولا هیچ رمقی برای انجام فعالیت هایی که قبلا از آن ها لذت می بردند را ندارند.

اختلالات عاطفی فصلی

این نوع اختلالات معمولا در کشور هایی اتفاق میفتد که از خط استوا دور هستند. این نوع اختلال بیشتر در فصل های پاییز، زمستان و اوایل بهار است. دلیل اصلی آن نیز کم شدن تابیدن خورشید و کوتاه شدن روز است.

شیزوفرنی

هنوز که هنوز است روانشناسان نتوانستند توضیح کامل و دقیقی از اینکه شیزوفرنی چیست و شامل کدام یک از اختلالات می شود ارائه دهند. شیزوفرنی یک اختلال شدیدا پیچیده است.

معمولا نشانه های شیزوفرنی در سال های بین 16 و 30 سالگی فرد اتفاق میفتد. از جمله نشانه های شایع در شیزوفرنی نبود نظام ساختاری در فرد مبتلا و همچنین دشواری پردازش اطلاعات عادی است. افراد مبتلا معمولا دچار توهمات شدید و نداشتن نظم فکری هستند و از خود رفتار های ناشایست، نداشتن انگیزه برای انجام کارها نشان می دهند.

اهداف برنامه درسی سلامت روان

با توجه به مواردی که در بالا به آن ها اشاره کردیم، مشاهده کردیم که برای داشتن یک زندگی عادی باید از سلامت روانی کامل برخوردار باشیم. از آنجایی اکثر موارد یاد شده و تاثیرگذار در سلامت روان، دلایل محیطی هستند، با داشتن برنامه درسی سلامت روان و اجرای آن در مراحل اولیه رشد فکری و اجتماعی کودکان، امکان درمان و یا جلوگیری از بروز اختلات روانی وجود دارد.

هدفی که برنامه درسی سلامت روان در پی رسیدن به آن است، درمان مستقیم اختلال نیست؛ در واقع افرادی که مبتلا به اختلالات روانی هستند بیشتر از اینکه از خود اختلال آسیب ببیند، از نوع رفتار و نگاه دیگران به خودشان رنج می برند. ترس از پذیرفته نشدن، دور شدن و فرق گذاشتن میان آن ها و افراد به اصطلاح “نرمال”، باعث می شود فرد دارای اختلال برای درمان مشکل خود قدمی برندارد و بیشتر از جامعه دور شود. هدف کلی این برنامه در واقع تربیت هر دو گروه است. یعنی به افراد جامع باید این فلسفه انتقال یابد که افراد دارای اختلال نباید مورد قضاوت واقع شوند، بین آن ها و خودشان فرق بگذارند و یا از آن ها بترسند.

به طول کلی مزیت های برنامه درسی سلامت را میتوان اینگونه تقسیم کرد:

تاثیر نبود سلامت روانی کامل در زندگی افراد

داشتن اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب و وسواس فکری می تواند در زندگی روزمره و عادی افراد تاثیر بگذارد. برنامه درسی سلامت روان این امکان را به افراد می دهد تا بتوانند درک بهتری از نوع زندگی افراد که اختلال دارند داشته باشند و دیدگاه متفاوتی نسبت آن در جامعه برگزینند.

کمرنگ کردن لکه ننگ

منظور از لکه ننگ در اینجا حسی است که افراد به کسانی که دارای اختلال هستند منتقل می سازند؛ بیشتر افراد دارای اختلال، به دلیل بی آبرویی و ننگ قدمی برای درمان خود بر نمی دارند. هدف برنامه درسی سلامت روان این است که افراد را به گونه ای تربیت کنیم که حس بی آبرویی و ننگ را به افراد دارای اختلال انتقال ندهند.

کمک به شناخت بهتر اختلالات

مانند بیماری های دیگر، اختلالات روانی معمولا همراه با یکسری علائم اشکار می شوند و سپس یه مرحله بحران می رسند. برنامه درسی سلامت روان به افراد کمک می کند که این علائم را به خوبی تشخیص دهند و در مراحل اولیه اختلال به بهبودی آن کمک کنند. یعنی این اطمینان را به افراد دارای اختلال بدهند که مشکل آن ها قابل حل است و در تمام مراحل درمان پشتیبانی می شوند.

نمونه ای از یک برنامه درسی سلامت روان

در این قسمت با یک مثال می خواهیم مراحل و مواد آموزشی یک برنامه درسی سلامت روان را با هم مورد بررسی قرار دهیم.

برنامه درسی متشکل از سه قسمت یعنی هدف، فعالیت و مواد اموزشی است:

هدف

در قسمت هدف شما باید مشخص کنید که در آخر این برنامه درسی، دانش آموزان به چه مرحله ای از درک در رابطه با موضوع اختلال می رسند. برای مثال در اکثر برنامه های درسی، هدف می تواند به شکل زیر تقسیم شود:

١ . فهم انگی که با اختلالات روانی همراه است، تبعیض هایی که افراد با آن روبرو هستند

٢. آگاهی از باور های نادرست و واقعیت های پیرامون اختلالات روانی

٣. رفتارهایی که افراد باید در مقابله با فرد دارای اختلال اتخاذ کنند

۴ . درک واقع بینانه و مثبت از شخص دارای اختلال

مواد اموزشی

برای موارد آموزشی ابتدا باید توضیح دقیقی از اینکه اختلال روانی چیست، انگ زدن به چه معناست و چگونه می توان به افراد دارای اختلال کمک کرد ارائه داد. این بخش از برنامه درسی بیشتر جنبه تئوریک دارد.

فعالیت

در این بخش با توجه از مواد آموزشی که به افراد یاد داده شد، از آن ها سوال پرسیده می شود یا باید به پرسشنامه ای پاسخ دهند. به طور مثال در این برنامه درسی از افراد پرسیده می شود که انگ زدن به چه معناست و چگونه می توان آن را به حداقل رساند، چگونه در رفتارها و زبان بدنی به شخص حس طرد شدگی ندهیم و موادری از این قبیل.

نقش برنامه درسی سلامت روان در موفقیت و رشد فردی

همانطور که پیش تر گفته شد، افراد که دچار اختلال روانی و فکری هستند بیشتر از آن که خود اختلال به آن ها فشار وارد کند، ترس از قضاوت و طرد شدن از سمت دیگران آن ها را آزار می دهد. بنابراین ممکن است برای درمان رشد فردی هیچ اقدامی نکنند. اما هدف این برنامه این است که افراد جامعه را طوری تربیت کند که افراد دارای اختلال را درک کنند تا آن ها بتوانند برای درمان و رشد فردی خود تلاش کنند. در نتیجه این اقدامات آن ها می‎توانند زندگی روزمره خود را به نحو بهتری اداره کنند و موفقیت کسب کنند. به طور کلی موفقیت و رشد فردی در بسیاری از کیس ها، لزوما جنبه فردی اشخاص را شامل نمی شود؛ فردی که از نظر اجتماعی توسط هم سالان خود پذیرفته نشده، همیشه شکست را انتخاب می کند. بنابرین برنامه درسی سلامت روان می تواند در موفقیت افراد نقش بسیار پرنگی داشته باشد.

کلام آخر

سلامت روان حق تمام افراد یک جامعه است. اما گاها به دلایل ژنتیکی و محیطی ممکن است برخی افراد از آن محروم باشند. هدف برنامه درسی سلامت روان، آگاه سازی افراد جامعه از کسانی است که فرصت دیده شدن و شنیده شدن از آن ها گرفته شده و به همین دلیل برای درمان خود هیچ تلاشی نمی کنند. این افراد نیاز دارند که درک شوند و به آن ها انگ زده نشود. برنامه درسی سلامت روان افراد را قادر می سازد که از دیدگاه فرد بیمار دنیا را نگاه کنند، درک بهتری از موقعیت آن ها به دست آورند، قضائتشان نکنند و از آن ها در این راه حمایت کنند.

منابع

پرورش اندام...